لجستیک چیست؟ | هر آنچه باید در مورد لجستیک و زنجیره تأمین بدانید
در حوزه حمل و نقل، لجستیک و زنجیره تأمین از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و اخیرا مشاهده ی متداول عناوینی نظیر “مدیریت زنجیره تأمین”، “لجستیک ناب”، “لجستیک حمل و نقل”، “شرکت های خدمات امور لجستیکی”، “لجستیک معکوس”، “انجمن لجستیک و زنجیره تأمین”، “کنفرانس ملی لجستیک و زنجیره تأمین” در کنفرانس ها و همایش های اقتصادی اثباتگر افزایش اهمیت آنها می باشد.
لجستیک چیست؟
اگر بخواهیم از نظر انجمن مدیریت لجستیک، مفهوم لجستیک را بیان کنیم، می توان آن را بخشی از فرآیند زنجیره عرضه نامید که مسئولیت انبار کردن کالاها، ارائه خدمات و اطلاعات مربوطه را از نقطه تولید تا مصرف کالا به عهده دارد. هدف اصلی از این فرآیند نیز برآورده کردن نیازهای مشتریان می باشد.
لجستیک با نام های دیگری چون آماد و یا آمادگاری شناخته می شود. در کل می توان مدیریت جریان کالا، اطلاعات و یا هر منابع دیگری را از نقطه تولید تا مصرف، لجستیک نامید. لجستیک سه ویژگی اساسی دارد که عبارتند از:
- صرفه جویی بالا در هزینه ها
- کسب رضایت مشتری و افزایش فروش
- عامل موثر در کسب برتری رقابتی در بازار
انواع لجستیک
در تقسیم بندی کلی، لجستیک به دو نوع اصلی تقسیم می شود؛ لجستیک کلان و لجستیک خرد. این دو دسته به ترتیب در حوزه اقتصاد کلان و اقتصاد خرد قرار می گیرند.
لجستیک کلان به مقولاتی همچون، لجستیک بین الملل، لجستیک ملی، لجستیک تجاری و … می پردازد.
لجستیک خرد نیز بیشتر به لجستیک کارخانه و شرکت می پردازد که خود به چهار دسته تقسیم می شود؛ لجستیک مقدم، لجستیک درونکارخانه، لجستیک تالی یا بیرونی و لجستیک معکوس.
مزایای بکارگیری دانش لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین
- موجودی های کمتر
- بهرهوری بالاتر
- چابکی بیشتر
- موعدهای تحویل کوتاه تر
- سود بالاتر
- رعایت بیشتر حقوق مشتری
- وجود موجودی وقت انباشته به مقدار صحیح
- قابلیت مشاهده و ردگیری اتفاقات
- کاهش هزینه ها
- افزایش خدمت دهی به مصرف کنندگان
- ایجاد مزایای رقابتی
- تعامل نزدیکتر با تأمین کنندگان
- ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد با هزینه کمتر
- ایجاد مرجع پاسخگویی
- توانایی اجرای دقیق سیستم ها به صورت ترکیبی
موانع توسعه لجستیک و مدیریت زنجیره های تأمین در کشور
با این حال موانع و مشکلات متنوعی سر راه توسعه لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین در کشورها وجود دارند که با استناد به گزارش بانک جهانی به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
- زیرساخت های ناکافی و ضعیف حمل و نقل
- زیرساخت های ناکافی مخابراتی
- وسایل حمل و نقل فرسوده و ناکافی
- شبکه جاده ای ناکافی
- انبارهای ناکافی
- شبکه راه آهن اندک و قدیمی
- چالش های اقتصادی
- درک ضعیف از اقتصاد رقابتی
- بازار کوچک داخلی و کمبود اطلاعات در بازار
- سیستم بانکی ناکارآمد و نرخ های بالای بهره
- ناکارآمدی نظام مالیاتی
- چالش های مدیریتی
- عدم انعطاف پذیری در سیستم
- کمبود نیروی انسانی متخصص و صلاحیت دار
لجستیک در صنایع مختلف
با توجه به گسترش فعالیت های صنعتی و بازرگانی کشورهای مختلف جهان در می یابیم که پیشرفت و توسعه روزانه به دقتی بالا در کلیه ابعاد تأمین، تولید و توزیع نیازمند است. مطالعات تجربه جهانی در این زمینه ها، نقش مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک را بسیار برجسته می نماید.
بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با لجستیک در حوزه های زیر تعریف می شوند:
- سیستم ها و تجهیزات حمل و نقل بار
- فناوری ها و سیستم های ذخیره سازی و انبارش
- فناوری های حمل و نقل بار خشک، بار مایع و بار فله ای
- خدمات و فناوری های لجستیک مواد خطرناک، دارای ریسک و خاص
- انواع مختلف سیستم های کنترل
- سیستم های و نرم افزارهای مدیریت حمل و نقل و مدیریت انبار
بدین ترتیب فعالان عرصه حمل و نقل را می توان از شاخص ترین فعالان عرصه لجستیک دانست.
همچنین بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین در حوزه بسته بندی مواد و محصولات جهت انتقال، توزیع و فروش قرار دارند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته بندی نیز جز مهمترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات زنجیره تامین به شمار می آیند.
لجستیک نظامی
در نبرد و جنگ ها، مسائل لجستیکی غالبا نقش مهمی در تصمیم گیری در مورد نتیجه کلی جنگ ایفا می کنند. لجستیک نظامی شامل برنامه ریزی و اجرای حرکت و نگهداری نیروی مسلح می باشد. ابعاد عملیات نظامی نیز با مسایل زیر در ارتباط است:
- طراحی، توسعه، کسب، ذخیره، توزیع، نگهداری، تخلیه و جابجایی مواد
- جابجایی، تخلیه و بستری کردن کارکنان
- کسب یا ساخت، نگهداری، اجرا و جابجایی تسهیلات
- کسب یا مجهز نمودن خدمات
لجستیک نیروی زمینی نقشی حیاتی دارد. با پیشرفت بخش نظامی، در آینده نیروی زمینی کمتر متمرکز بر اندازه بوده و بیشتر مبتنی بر پویایی و سرعت می باشد. همچنین اعزام و حمایت از نیروی زمینی آسان‌تر خواهد بود و مسائل نظامی به شدت متکی بر اسلحه‌سازی پنهان و دقیق و فن‌آوری‌های اطلاعات می گردد.
لجستیک معکوس
لجستیک معکوس به سری فعالیت هایی گفته می شود که جهت سود آوری و پایان دادن به چرخه عمر محصول انجام می شود. این فرآیند شامل بازگرداندن محصول به تولید کننده یا توزیع کننده جهت تعمیر یا بازیافت است. لجستیک معکوس با نام های لجستیک پس از فروش یا زنجیره تأمین پس از فروش نیز شناخته می شود.
لجستیک معکوس از قسمت های کلیدی مدیریت خدمات عمر محصول می باشد و مانند سایر فرآیندهای مدیریت زنجیره تأمین یا لجستیک، با برنامه ریزی، مدیریت و اجرای بهتر، کارآمدتر و سودمندتر خواهد شد. لجستیک معکوس طیف گسترده ای از اقلام و فعالیت ها را پوشش می دهد که شامل موارد زیر می باشد:
- انتقال محصولات جهت حذف ظرف و بسته بندی آنها
- انتقال مواد خوراکی فاسد یا تاریخ گذشته جهت از بین بردن آن ها
- بازگشت کالاهای عودت داده شده به تولید کنندگان
- انتقال کالاهای تولید شده بیش از حد مورد نیاز بازار در جهت استفاده برای تولید محصولات دیگر
